Ngoại giao Anh–Việt TK 17: Khác biệt giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài

Tác giả: Trần Ngọc Dũng

Một trong mỗi yếu tố nhưng mà xu thế toàn thế giới hóa, hội nhập quốc tế đưa ra cho tới từng vương quốc là làm những công việc thế này nhằm liên kết với toàn cầu bên phía ngoài, tiếp thu kiến thức, gặp mặt, lần tìm kiếm thời cơ trở nên tân tiến vẫn lưu giữ vững vàng hòa bình, bạn dạng sắc văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Nhìn lại lịch sử dân tộc nước căn nhà, rất nhiều phiên ông thân phụ tớ cần đứng trước những lựa lựa chọn, thử thách kể từ bên phía ngoài, nhất là kể từ toàn cầu phương Tây – điểm với những ưu thế nổi trội về kinh tế tài chính, kỹ năng, quân sự chiến lược. Thái chừng tiêu thụ không giống nhau tiếp tục kéo đến những hệ trái khoáy không giống nhau nhập quy trình gặp mặt với toàn cầu bên phía ngoài. Bài ghi chép này về quyết sách nước ngoài kí thác của Đàng Ngoài và Đàng Trong so với người Anh (cụ thể là công ty lớn Đông nén Anh – EIC) dựa vào tầm nhìn kể từ bên phía ngoài, là 1 trong những minh hội chứng cho tới những thái chừng không giống nhau của giới nạm quyền nước ta nhập quy trình xúc tiếp, phản biện lại luồng gió máy mới mẻ kể từ những công ty lớn Đông nén châu Âu cho tới châu Á nhập thế kỷ XVII.

Trong thế kỷ XVII, xúc tiếp Anh – nước ta thực sự ko ngay tắp lự mạch bởi nhiều nguyên vẹn nhân không giống nhau và những hiện hữu xứng đáng chú ý nhất chỉ xuất hiện nay ở nửa thời điểm cuối thế kỷ (xin tìm hiểu thêm nhập bài xích viết Quan hệ Anh – Việt trước năm 1858: Góc coi của những người Anh trên Tia Sáng số 22 rời khỏi ngày đôi mươi mon 11 năm 2018). Tuy thế, quy trình xúc tiếp này vẫn phản ánh được sự khác lạ nhập quyết sách nước ngoài kí thác của cơ quan ban ngành Đàng Trong và Đàng Ngoài và vấn đề này đang được kéo đến những thái đặc biệt không giống nhau nhập mối liên hệ thân thiện Anh với nhì quốc gia bên trên.

Niên biểu tiếp sau đây đang được chứng thật người Anh đang được với tía tiến trình cho tới Đàng Trong, bao hàm chuyến buôn kể từ Nhật Bản năm 1614 và 1617, chuyến du ngoạn sứ của Thomas Bowyear năm 1695-1696, và tiếp sau đó lập thương điếm và khu vực bốt trú bên trên Côn Đảo (1702-1705). Trong Khi cơ, người Anh đầu tiên kiến tạo thương điếm bên trên Đàng Ngoài trong tầm 25 năm (1672-1697). Những xúc tiếp cơ ra mắt nhập bối tiền cảnh và sau trận chiến giành giật Trịnh – Nguyễn (1627-1672) nên mối liên hệ Anh – Việt nói cách khác là ko Chịu đựng tác dụng thẳng kể từ nguy hại cuộc chiến tranh hoặc nhu yếu về liên minh như người Bồ Đào Nha, Hà Lan đang được trải qua chuyện bên trên nước ta.

Trong cả quy trình xúc tiếp nước ngoài kí thác Anh – nước ta trước 1705, người Anh đã nhận được thức rõ rệt nhu yếu về lễ thức nhằm thể hiện nay sự tôn trọng dành riêng cho tất cả nhì cơ quan ban ngành vốn liếng Chịu đựng nhiều tác động văn hóa truyền thống Trung Hoa. Do cơ, người Anh đều sẵn sàng lễ phẩm, tiến thưởng trình làng và cần thiết rộng lớn là thư van nài thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác. Cụ thể tiến trình thời điểm đầu thế kỷ XVII, thay mặt đại diện công ty lớn EIC bên trên Bantam (Indonesia) đang được cử thay mặt đại diện đem thư gửi chúa Nguyễn Phúc Nguyên. Năm 1672, thay mặt đại diện kể từ Bantam (Henry Dacres) gửi thư cho tới chúa Trịnh Tạc và Hoàng tử trưởng. Năm 1695, Thống đốc Anh (Nathaniel Higginson) bên trên Madras (Ấn Độ) gửi thư cho tới chúa Nguyễn Phúc Chu. Những lễ phẩm trình làng thông thường là đồ gia dụng xa cách xỉ phẩm của châu Âu, nén Độ như vải vóc dạ, hổ phách, súng, kính treo, nước hoả hồng. Những lễ phẩm bên trên thể hiện nay sự tôn trọng của những người Anh so với cơ quan ban ngành bạn dạng địa, đôi khi cũng chính là những nắm rõ khá rõ rệt của những người Anh về yếu tố nước ngoài kí thác bên trên nước ta (British Library, IOR/G/12/17/1, IOR/G/40/18).

Đổi lại, chúa Trịnh và chúa Nguyễn cũng đáp lễ người Anh bởi những lễ phẩm khu vực như gạo, rượu, heo sữa, và cả chi phí đồng theo như đúng nghi tiết nước ngoài kí thác. Tuy nhiên, sau sự tiếp đón lúc đầu, từng cơ quan ban ngành đang được thể hiện nay những quyết sách không giống nhau so với người Anh.

Chính quyền Đàng Ngoài: Kiềm lan, giới hạn người Anh

Về phía chúa Trịnh và khối hệ thống cơ quan ban ngành Đàng Ngoài, điểm nổi trội nhất nhịn nhường như thể quyết sách giới hạn người quốc tế, ví dụ là kẻ Anh hoạt động và sinh hoạt, nhất là bên trên đế đô Thăng Long, tuy vậy người Anh vẫn cảm nhận được sự giúp sức của một trong những quan liêu lại hoặc sau nằm trong vẫn đã đạt được thương điếm bên trên kinh trở nên. Chỉ vài ba mon sau khoản thời gian đặt điều chân cho tới Đàng Ngoài, Giám đốc thương điếm Anh William Gyfford đang được gặp gỡ cần những trở ngại, hoạnh sách của cỗ máy quan liêu lại khu vực. Người Anh cần cho tới thuyền ngược sông nhập ĐK trở ngại, cần mong chờ quá lâu hoặc là phải ứng phó với việc đòi hỏi tiến thưởng của giới chức khu vực. Thậm chí Gyfford còn xem sét rằng người Đàng Ngoài ko cần thiết sự xuất hiện nay của những người Anh, và nếu còn muốn giữ lại hoạt động và sinh hoạt, người Anh cần nộp lệ phí, lễ phẩm nhiều như người Hà Lan trước đó (British Library, IOR/G/12/17/1).

Theo đo đếm kể từ biên chép của thương điếm Anh, Cửa Hàng chúng tôi phân loại được 3 loại phí/ tiến thưởng tặng người Anh cần tiến hành nhập quy trình hoạt động và sinh hoạt bên trên Đàng Ngoài:

Phí trình làng (entry-fee) được tiến hành năm 1672 Khi người Anh phiên thứ nhất cho tới Đàng Ngoài. Họ đầu tiên đang được gửi tiến thưởng tặng 11 phiên nhập năm 1672, riêng biệt mon 7 là 9 phiên. Đối tượng nhận tiến thưởng là chúa Trịnh, những hoàng tử, Trấn thủ Sơn Nam và Thăng Long, những quan liêu giám thương. Hình như, thật nhiều phiên khác thường Anh dữ thế chủ động tặng hoặc bị vòi vĩnh vĩnh chi phí đồng, tiến thưởng tặng (vải vóc, kính, dao) kể từ thơ lại, người của cửa công cho tới việc kiểm kê, vận đem, coi coi sản phẩm & hàng hóa, rưa rứa chung việc đem tin cậy.

Hình hình họa về một trong những buổi “thiết triều” của cơ quan ban ngành chúa Trịnh. Nguồn: A. Lamb, The Mandarin road to lớn Old Hue: Narratives of the Anglo-Vietnamese diplomacy from the 17th century to lớn the Eve of the French conquest (London, 1971), p. 17.

Phí van nài kiến tạo thương điếm bên trên kinh trở nên (lobby-fee) được tiến hành nhập trong cả 10 năm (1672-1682) với vô vàn những trở ngại dành riêng cho những người Anh. Dưới quyết sách của chúa Trịnh, lúc đầu người Anh chỉ được phép tắc ở và kiến tạo thương điếm bên trên Phố Hiến (thuộc Hưng Yên). Nhưng phía trên chỉ là 1 trong những thị xã nhỏ, một trạm trung đem ko phù phù hợp với kinh doanh rộng lớn, nên người Anh ngay lập tức từ trên đầu đang được mong muốn đem lên đế đô nhằm không ngừng mở rộng hoạt động và sinh hoạt và đơn giản và dễ dàng xúc tiếp với cơ quan ban ngành Đàng Ngoài. Quá trình cơ gặp gỡ trở ngại bởi quyết sách giới hạn người quốc tế trú bên trên đế đô, cũng giống như những hoạnh sách của quan liêu lại những cung cấp, và việc những phần quà người Anh dưng tặng (vàng, bạc, lụa, đại bác) ko thực hiện ưng ý chúa Trịnh Tạc. Người Anh bởi này đã cần uyển đem nhập cơ hội ứng phó, lần cơ hội chuyển động quan liêu lại bên trên đế đô, nhờ tới sự giúp sức của những phi tần để sở hữu được sự phê chuẩn chỉnh của triều đình. Tuy nhiên, từng việc chỉ thuận tiện Khi chúa Trịnh Căn đăng quang và người Anh được cho phép đồn trú, kiến tạo bên trên Thăng Long năm 1683.

Phí/ tiến thưởng tặng thường niên (annual gift) dành riêng cho chúa Trịnh nhập những thời gian Tết Nguyên đán, Trung thu, sinh nhật chúa hoặc một trong những thời gian lễ không giống. Hình như, người Anh còn cần tặng tiến thưởng thường xuyên cho tới hoàng thân thiện, một trong những quan liêu lại tương quan thẳng cho tới hoạt động và sinh hoạt của những người Anh. Tuy nhiên, hoạt động và sinh hoạt này cũng có thể có những thay cho thay đổi tùy từng ĐK sale của những người Anh và việc tàu Anh cập bờ ra sao. Xu phía đó là người Anh tiết rời những phần quà, triệu tập nhập một trong những dụng cụ Chúa mến như súng, đồ gia dụng xa cách xỉ phẩm,… (nhưng ko cần tiền). Đổi lại, Chúa tặng người Anh lụa, chi phí đồng như mẫu mã trao thay đổi cho những sản phẩm & hàng hóa Chúa đang được lấy kể từ người Anh. Tuy thế, việc tặng lụa cũng hoàn thành nhập năm 1677 và người Anh tiếp sau đó càng ngày càng cảm nhận được không nhiều tiến thưởng rộng lớn kể từ cơ quan ban ngành Đàng Ngoài.

Mặc cho dù cần nộp phí, tặng tiến thưởng thường xuyên tuy nhiên ko đồng nghĩa tương quan với việc người Anh gặp gỡ thuận tiện nhập hoạt động và sinh hoạt bên trên Đàng Ngoài. Những biên chép của EIC cho là chúa Trịnh duy nhất phiên có một không hai gửi thư cho những người Anh phân bua mong ước thông thương và đòi hỏi một trong những thành phầm, tuy nhiên ko nhắc đến yếu tố nước ngoài kí thác hoặc mối liên hệ hữu nghị. Những report về sự quan liêu lại mua sắm ko trả chi phí, trả với tỉ khá rẻ, hoạnh sách nhập giao thương ra mắt thường niên. Ngay cả trấn thủ Sơn Nam và Phố Hiến, Nguyễn Đình Kiên, một người cỗ vũ người Anh nhiều năm cũng tạo nên khó khăn dễ dàng năm 1694 Khi cho tới nhen lá cờ Anh vì như thế nhận định rằng hình tượng chữ thập bên trên lá cờ tương quan cho tới Thiên chúa giáo, điều kiêng kị bên trên Đàng Ngoài. Chính vì vậy, sau khoản thời gian Để ý đến phí tổn nhập giữ lại hoạt động và sinh hoạt, cùng theo với mối cung cấp lợi mang lại quá không nhiều, người Anh đang được Để ý đến tách quăng quật Đàng Ngoài vĩnh viễn nhập năm 1697.

Xem thêm: hình nền máy tính 4k đẹp

Hình hình họa phần đầu bức thư của chúa Nguyễn Phúc Chu gửi người Anh năm 1696 được tàng trữ bên trên British Library. Nguồn: IOR/G/40/18, Translate of the King of Cochin-China Letter sent to lớn English Governor of the đô thị of Madras in India, 2 April 1696, p. 21.

Chính quyền Đàng Trong: Chào đón, khuyến nghị người Anh buôn bán

Về phía chúa Nguyễn, sự đón nhận, tháo dỡ há thể hiện nay ngay lập tức từ thời điểm năm 1617 Khi Chúa được chấp nhận người Anh kinh doanh bên trên Đàng Trong nhập bất kể thời gian này và hứa tiếp tục đáp ứng không hề thiếu những ĐK tốt nhất có thể cho tới hoạt động và sinh hoạt thương nghiệp. Chính những thương nhân Anh như William Adams, Edmund Sayers và William Nealson đang được ghi chép report ý kiến đề nghị kế tiếp quay trở lại Đàng Trong bởi sự ưu tiên rất rộng kể từ cơ quan ban ngành. Rất tiếc, chuyến du ngoạn tiếp theo sau của những người Anh kể từ Nhật Bản cho tới Đàng Trong (1618) đang được thất bại bởi bão và người Anh bên trên Nhật gặp gỡ trở ngại nên ko thể kế tiếp hoạt động và sinh hoạt thương nghiệp với Đàng Trong (William Adams, Log-book).

Gần một thế kỷ sau, năm 1695 thay mặt đại diện Anh kể từ nén Độ cũng cảm nhận được những đón nhận nồng rét kể từ chúa Nguyễn. Cạnh cạnh những phần quà đáp lễ lúc đầu, sự đón nhận này được thể hiện nay qua chuyện bao nhiêu điểm chủ yếu sau: 1) quan liêu lại Đàng Trong rất là giúp sức người Anh dưng thư và đòi hỏi kinh doanh lên Minh Vương và ko hề đòi hỏi thông thường phí như quan liêu lại Đàng Ngoài, 2) người Anh được tạo nên ĐK thuận tiện tham khảo những tuyến phố giao thông vận tải và vị trí kế hoạch nhằm kiến tạo thương điếm, ví dụ là Hội An và đế đô ở Thuận Hóa, 3) chúa Minh Nguyễn Phúc Chu gửi thư phúc đáp Thống đốc Anh bên trên Madras tỏ lòng hòa hiếu và ý kiến đề nghị kiến tạo mối liên hệ nước ngoài kí thác và thương nghiệp. Đồng thời, Chúa cũng gửi một trong những kiểu thành phầm nhằm người Anh biết về tiềm năng thương nghiệp của Đàng Trong. Như vậy vô nằm trong đặc biệt quan trọng nhập đối chiếu với chúa Trịnh, người ko một phiên ghi chép thư tỏ ý mong muốn thiết lập mối liên hệ với những người Anh rưa rứa reviews những thành phầm bạn dạng địa nhằm mục đích xúc tiến hoạt động và sinh hoạt thông thương (IOR/G/40/18).

Chính quyền Đàng Trong còn tồn tại quyết sách nước ngoài kí thác mượt mỏng mảnh với những người Anh Khi bọn họ tự động ý kiến tạo khu vực bốt trú và thương điếm bên trên Côn Đảo năm 1702. thạo được vấn đề này, chúa Nguyễn Phúc Chu đang được gửi thư cho những người thay mặt đại diện công ty lớn Đông nén Anh bên trên Côn Đảo, một phía thể hiện nay sự ko ưng ý vì như thế việc người Anh trú bên trên Côn Đảo nhưng mà ko van nài phép tắc, mặt mày không giống ý kiến đề nghị mối liên hệ hữu nghị, được chấp nhận người Anh kinh doanh nếu như chấp thuận đồng ý những đòi hỏi cơ bạn dạng của chúa Nguyễn và chung chúa ngăn chặn cướp hải dương.

Tuy nhiên, ở kề bên thái chừng đón nhận thân thiện thiện và mong ước thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác, chúa Nguyễn còn thể hiện nay rõ rệt sự nhất quyết trong những việc giới hạn tham ô vọng của những người Anh về quyền “lãnh sự tài phán” hoặc ý đồ gia dụng kiến tạo khu vực bốt trú với quân team riêng biệt nhằm mục đích kiến tạo “tiểu nằm trong địa” bên trên cương vực Đàng Trong. Tháng 12/1695, Thomas Bowyear, người hàng đầu phái cỗ nước ngoài kí thác Anh bên trên Đàng Trong khuyến nghị với chúa Nguyễn việc kiến tạo thương điếm và việc người Anh được phép tắc vận dụng lề luật riêng biệt, với quyết sách riêng biệt so với làm việc, người bạn dạng địa, bao hàm cả quan liêu lại khu vực ko được phép tắc nhập chống thương điếm Khi không tồn tại sự đồng ý của những người Anh. Tuy nhiên, những đòi hỏi bên trên “vi phạm” nguy hiểm quyền lực tối cao của chúa Nguyễn rưa rứa rình rập đe dọa về hòa bình, an toàn vương quốc. Do cơ, trong những cuộc xúc tiếp ngày 10/1, 27/1, 24/2, 24/3/1696, chúa Nguyễn rời ko nói đến những đòi hỏi bên trên nhưng mà chỉ kể việc người Anh được phép tắc kinh doanh, lần hiểu kiến tạo thương điếm ở Đàng Trong (IOR/G/40/18). Tiêu biểu rộng lớn, năm 1703, lúc biết tin cậy công ty lớn Đông nén kiến tạo khu vực bốt trú ở Côn Đảo, chúa Nguyễn đang được gửi thư cảnh cáo và đòi hỏi người Anh cử thay mặt đại diện cho tới diện con kiến triều đình. Khi người Anh phớt lờ đòi hỏi bên trên, năm 1705, nhân cuộc nổi dậy của quân lính bên trên khu vực bốt trú người Anh, chúa Nguyễn đang được cử quân tiến công Côn Đảo chi tiêu khử toàn cỗ khu vực bốt trú này (Davis, The EIC in Pulo-Condore).

Tầm coi không giống biệt

Như vậy, xét trong khoảng thời gian gần một thế kỷ, quyết sách của Đàng Trong với những người Anh đa số ko thay đổi, vẫn luôn luôn là việc đón nhận, thân thiện thiện nhằm hướng về tiềm năng thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác và không ngừng mở rộng kinh doanh. Điều cơ trọn vẹn không giống với quyết sách giới hạn, kiềm lan của chúa Trịnh trong tầm 25 năm tồn bên trên của thương điếm Anh ở Đàng Ngoài. Vậy nguyên vẹn nhân này dẫn tới sự khác lạ trên? Xét nhập toàn cảnh cuộc chiến tranh Trịnh– Nguyễn đang được kết thúc giục năm 1672, quyết sách của từng quốc gia so với người Anh tùy thuộc vào tầm coi và tiềm năng riêng biệt.

Đối với Đàng Ngoài, nhập tiến trình cuộc chiến tranh, bọn họ đang được lần cơ hội tận dụng tối đa tầm quan trọng của những người Hà Lan trong những việc hỗ trợ tranh bị, trở nên liên minh quân sự chiến lược nhằm mục đích ngăn chặn Đàng Trong. Tuy nhiên, cuộc chiến tranh kết thúc giục cũng đồng nghĩa tương quan với suy rời nhu yếu liên minh, tương hỗ bên phía ngoài, kéo đến quyết sách với những người phương Tây với những hà khắc rộng lớn. Người Anh cho tới Đàng Ngoài đích thị thời gian nhạy bén bên trên nên không tồn tại được bất kể thuận tiện này về mặt mày quyết sách. Sâu xa cách rộng lớn, Đàng Ngoài vẫn theo đòi tuyến đường trở nên tân tiến kinh tế tài chính nông nghiệp, sự thay cho thay đổi về kinh tế tài chính công thương nghiệp nghiệp chỉ khoe sắc nhập một tiến trình để thay thế thế mặt hàng Trung Quốc. Đến Khi những tác dụng bên trên không thể, dễ dàng nắm bắt rằng Đàng Ngoài vẫn đem những quan điểm cũ nhằm áp để lên trên quyết sách nước ngoài kí thác và bởi vậy tạo nên trở ngại cho những người Anh.

Ngược lại, Đàng Trong luôn luôn nhập tư thế sẵn sàng ứng phó với nguy hại rình rập đe dọa kể từ Đàng Ngoài nên không ngừng nghỉ chuyển động, lần tìm kiếm sự cỗ vũ kể từ bên phía ngoài. Sau cuộc chiến tranh Trịnh – Nguyễn vẫn còn đó cơ những nguy hại xung đột với Champa, Campuchia và Xiêm ở phía Nam cùng theo với áp lực nặng nề áp dụng những lực lượng Minh Hương, cướp hải dương buộc chúa Nguyễn cần lần cơ hội gia tăng lực lượng không chỉ có thế. Quan trọng rộng lớn, với tư thế của một vương quốc mới mẻ xây dựng, đứng trước nhiều áp lực nặng nề cả nhập và ngoài đang được kéo đến những quyết sách tháo dỡ há, đón nhận những luồng gió máy mới mẻ kể từ phương Tây nhằm trở nên tân tiến không chỉ có thế cả kinh tế tài chính, quân sự chiến lược trong phòng Nguyễn. Tuy thế, thiết lập và trở nên tân tiến mối liên hệ với bên phía ngoài tuy nhiên Đàng Trong ko khi nào gạt bỏ nhiêm vụ bảo đảm hòa bình, song lập dân tộc bản địa và chu toàn cương vực. Đó đó là hạ tầng tiên quyết dẫn tới sự tạo hình quyết sách vừa vặn thân thiện thiện, vừa vặn nhất quyết so với người Anh nhập thế kỷ XVII. Chính vì vậy, sự khác lạ nhập quyết sách đối nước ngoài của Đàng Trong và Đàng Ngoài với những người Anh đang được nhằm lại cho tới tất cả chúng ta những bài học kinh nghiệm hữu ích, những ví dụ ví dụ về sự mượt mỏng mảnh, khôn khéo tiếp cận với toàn cầu bên phía ngoài nhằm mục đích tiếp thu kiến thức, trở nên tân tiến tuy nhiên cũng luôn luôn nhớ bảo đảm hòa bình dân tộc bản địa. trái lại, việc tạm dừng hoạt động, giới hạn sự xúc tiếp với toàn cầu bên phía ngoài cũng kéo đến những kết quả khó tính, nhưng mà trước đôi mắt đó là sự tụt hậu của vương quốc trước đà trở nên tân tiến cộng đồng của toàn cầu.

Hình: Phong thư chúa Trịnh gửi EIC về sự ý kiến đề nghị mua sắm một trong những thành phầm. Nguồn: British Library, MS 3460: Letter from the Trinh Lord to lớn the English East India Company. Do sự thất lạc của tư liệu nhưng mà những dữ khiếu nại còn còn lại hiện nay chỉ rất có thể cho là bức thư được ghi chép vào lúc thời điểm giữa tháng 11, bên dưới thời chúa Trịnh Tạc, (và được ước đạt khoảng chừng năm 1673).
————

Tài liệu tham ô khảo:

British Library: IOR/G/12/17, Tonkin factory (1672-1697).
IOR/G/40/18, Factory Records: Miscellaneous (1695-1697).
A. Lamb, The Mandarin road to lớn Old Hue: Narratives of the Anglo-Vietnamese diplomacy from the 17th century to lớn the Eve of the French conquest (London, 1971).
Danny Wong Tze-ken, “The Destruction of the English East India Company factory on Condore Island, 1702-1705”, Modern Asian Studies, 5 (2012), pp. 1097-1115.

Nguồn: Tia Sáng

Xem thêm: cách để đổi hình nền máy tính